Sint Lucia
Degenen die soldaten van de tempel zijn, zijn van God.
283 - 304
Sint Lucia feest in Zweden Sankta Lucia
Op 13 december wordt naar middeleeuwse traditie van St. Lucia, de ‘koningin van het licht’, gevierd met kerkconcerten en optochten. De oudste legende stamt uit de 5de eeuw. Ze wordt genoemd in het sacramentarium van de 6de eeuwse paus Gregorius. Ze markeert het begin van de Kerstfeesten. Jul in het Zweeds. Ze is de enige katholieke heilige die ook vereerd wordt door de lutheranen in Scandinavië.
Op 13 december, St. Lucia naamdag loopt een jong meisje verkleed als Lucia voorop in een optocht van licht. Ze mogen het gezin en ouderen wekken en eten brengen. Alle meisjes in de Lucia-optocht zijn gekleed in wijde witte gewaden met een rood lint. Het rode lint symboliseert maagdelijkheid van Sint Lucia. In hun hand houden ze een kaars en op hun hoofd dragen ze een kroon van echte kaarsen. Deze melodieuze “Luciatåg” -processies – geleid door Lucia zelf – zijn overal in Zweden te zien: op nationale tv en in kleuterscholen, scholen, restaurants, verzorgingstehuizen, kerken en kantoren in het hele land. Ze naderen onder zacht gezang het koor. De meeste Zweden kennen het belangrijkste lied van Lucia, “Sankta Lucia”, uit het hoofd. Dit is in de Italiaanse taal, het geboorteland van Sint Lucia.
Lucia leidt de processie en wordt gevolgd door meisjes (‘tärnor’), sterrenjongens (‘stjärngossar’) en peperkoekmannen (‘pepparkaksgubbar’). Als kinderen deelnemen aan de processie, gaan ze vaak verkleed als kerstelfjes (‘tomtenissar’). Lucia herken je gemakkelijk aan de verlichte krans boven op haar hoofd, ze loopt voorop. Sterrenjongens zijn geheel in het wit gekleed – net als Lucia en de andere meisjes – met kegelvormige hoeden en met sterren op stokken. De peperkoekmannetjes met lantaarns dragen peperkoekkostuums, met de herkenbare witte glazuur erop getekend of genaaid – je vindt deze in veel Zweedse winkels.
Lucia brengt licht in de duisternis. Deze sprookjesachtige traditie gaat samen met het genot bijbehorende muziek en traditioneel gele saffraan broodjes, Lussebullar genaamd. Verder ook lekkere pepparkak dat uitgedeeld wordt door een van de als speculaasmannetjes, elfjes en sterrenjongens verklede kinderen. Glögg is een kruidendrankje dat ook vaak gedronken wordt tijdens dit feest. Geserveerd met amandelen en rozijnen. Ook koffie wordt vaak geserveerd.
Pepparkak
Lussebullar
Glögg
Van origine is het een christelijke feestdag, waarbij de martelaares Lucia van Syracuse herdacht wordt. De traditie heeft elementen van de voorchristelijke midzonnewende overgenomen. Die de overwinning van het licht op de duisternis viert. Lucia is het latijnse woord voor ‘Licht’: “Lux” (2e naamval “Lucis”) De legende dat Lucia haar eigen ogen uitstak en toch bleef zien symboliseert ook dat het licht wint van de duisternis.
Kerst is Jul in het Zweeds. Wat dezelfde uitspraak heeft als Joel. Het joelfeest is het Scandinavisch Winter-mid-zonnewendefeest, waarvan verondersteld wordt dat het Germaanse wortels heeft. Het feest valt in de periode die aansluit bij de kortste dag van het jaar. In deze periode worden joelvuren aangestoken.
In de loop der eeuwen zijn verschillende gebruiken rond Holda en Perchta door Lucia overgenomen.
De dag 13 december was de kortste dag van de historische Juliaanse kalender ( = Romeinse kalender) die 3 schrikkeldagen per vier eeuwen telt. Zo verschoof de kortste dag (bij ons 21 december) naar voren naar 13 december en viel daarmee precies samen met haar naamdag.
De kortste dag, kent natuurlijk de langste nacht. Wat volgens de Zweedse folklore een gevaarlijke nacht was, met duistere geesten. Wakker blijven was van het grootste belang, en eten hielp daarbij. En daarom is tot op de dag van vandaag lekker eten een belangrijke toevoeging aan de viering van Lucia. Ook verwijzend dat Lucia voedsel bracht naar de Christenen die zich verstopte in de romeinse catacomben. Ze verlichtte haar weg met een krans van kaarslicht op haar hoofd. Volgens de traditie verschijnt Lucia dus voor zonsopgang, maar om praktische redenen worden veel evenementen in de schemering gehouden.
Sint Lucia werd voor het eerst gevierd in Västergötland in een Zweeds landhuis in 1764, maar de gewoonte vestigde zich pas echt rond 1900 en is nu echt verankerd in de Zweedse cultuur. Daarna verspreidde het naar: Noorwegen, Finland, IJsland, Faeröereilanden, Denemarken en omringende landen.
Was het eerst meer een lokaal feest, evenement waarop lezers van de krant op hun favoriet konden stemmen op basis van een foto van een meisje en een korte beschrijving. Omdat dit meer weg had van een schoonheidswedstrijd, gaat dat tegenwoordig anders. Veel scholen selecteren hun Lucia nu bijvoorbeeld willekeurig via een loterijsysteem, en in de jongere jaargroepen is het niet ongebruikelijk om meer dan één Lucia te zien.
zilveren beeld van Santa Lucia tijdens een processie in Syacuse, Italië
Ook ver van Zweden wordt Sint Lucia gevierd. Zelfs met Processies, zoals in Italië. Op Sicilië wordt in de geboortestad van Lucia, Syracuse, waar de mensen nog Saint Luciaans Creools spreken; word jaarlijks op de vooravond van 13 december. Het zilveren beeld van de heilige wordt dan uit haar kapel naar het altaar van de kathedraal verplaatst. En er wordt “cuccìa” gegeten, een zoete Siciliaanse soep. Zo herdenkt men het einde van een mytische hongersnood op de naamdag van Sint Lucia. Op die dag, 13 december, arriveerden schepen vol graan in de haven. Op de eigenlijke feestdag, 13 december, wordt het beeld in processie door de stad naar de boven het graf van de heilige geplaatste kerk gedragen. Acht dagen later volgt een processie in tegenovergestelde richting. In het zuiden en midden van Italië vieren diverse steden de dag van Sint-Lucia met processies, feesten en vuurwerk.
In het noorden van Italië lijkt het Luciafeest meer op het sinterklaasfeest uit Nederland en België, maar ook op de Britse Father Christmas en Grootvadertje Vorst uit Rusland. Sint-Lucia brengt in de nacht van 12 op 13 december, vergezeld van haar ezel en haar helper Castaldo, cadeaus aan de brave kinderen en kolen aan de stoute kinderen. Kinderen kunnen Sint-Lucia een verlanglijst schrijven en laten bij het naar bed gaan op tafel een bord met sinaasappels, koekjes of koffie achter voor Lucia, hooi of een wortel voor de ezel en rode wijn voor Castaldo. De kinderen wordt verteld vroeg naar bed te gaan, want als ze de heilige zien, zal zij as in hun ogen strooien, waardoor ze verblind kunnen raken. De volgende dag vinden de kinderen hun bord gevuld met snoep en zoeken ze hun cadeaus, die in het huis verstopt zijn.
In Londen organiseert The Swedish Church bijvoorbeeld evenementen die zo populair zijn dat ze maanden van tevoren moeten worden geboekt. Verder nog in landen als Duitsland, Letland, Rusland en China. Soms treden er Zweden op als blijk uit respect en waardering.
In Kroatië en Hongarije worden op sommige plaatsen tijdens het Luciafeest enkele zaden graan geplant, soms met een kaars ernaast. Het graan is tijdens Kerstmis enkele centimeters groot en symboliseert nieuw leven. De kaars staat symbool voor het nieuwe licht. Op Malta wordt het Luciafeest op enkele plaatsen samen gevierd met onafhankelijkheidsdag, dat ook op 13 december valt.
Op het Caribisch eiland Saint Lucia, wordt ook het Lucia feest gevierd. In de Verenigde Staten hebben de Zweedse immigranten het Luciafeest meegenomen. Tenslotte kent het Nederlandse stadje Beek een jaarlijks Luciafeest.
In het Middellandse Zeegebied worden de dekseltjes van de schelpen van het geslacht Turbo wel ogen van Sint-Lucia genoemd. Volgens het volksgeloof zouden ze het boze oog afweren en geluk brengen.
Turbo schelpen
Dekseltjes van Turbo schelp
Lucia werd geboren in Syracuse, op het eiland Sicilië in 283. Ten tijde dat keizer Diocletianus regeerde van 284-305. Als dochter van een Romeins burger in Syracuse, had ze haar vader op jonge leeftijd verloren. Haar moeder, Eutychia, leed al vier jaar aan dysenterie. Beide vrouwen brachten een nacht biddend bij de tombe van de christelijke heilige Sint-Agatha door, de beschermheilige van Catania. Aan het einde van de nacht verscheen de heilige Sint Agatha voor Lucia in een visioen. Die voorspelde Lucia daarin dat zij de glorie van Syracuse zou worden, zoals Agatha dat van Catania was. Haar moeder was terstond op wonderbaarlijke wijze genezen.
Lucia’s moeder, Eutychia regelde een heidense echtgenoot voor haar dochter, maar Lucia haalde haar moeder over het huwelijk niet door te laten gaan. Lucia vroeg de bruidsschat als aalmoezen onder de armen te verdelen. Lucia had Jezus als bruidegom gekozen en wilde eeuwig maagd blijven. De beoogde echtgenoot kwam op de hoogte van het uitdelen van de bruidsschat. Hij gaf Lucia daarop als christen aan bij de magistraat Paschasius. Die daarop Lucia verzocht een offer aan de keizer te brengen. Wat ze weigerde. De magistraat werd woedend en veroordeelde Lucia tot tewerkstelling in een bordeel. Maar de wachters konden haar niet afvoeren, ook niet nadat men een ossenspan had ingezet. Later probeert men haar op de brandstapel levend te verbranden, maar ook dat overleefde ze. Daarop werd ze met zwaardsteken om het leven gebracht. De fatale wond was door een zwaard door haar hals. In 304 overleed Lucia, eveneens in Syracuse.
Pilaar in de Grote kerk in Breda
Francisco de Zurbará in Cathedràle Chartres
Een andere legende gaat over de ogen van Lucia. Een heidense minnaar dong naar haar hand. Hij maakte haar een compliment over haar mooie ogen, waarop Lucia zei dat ze al met Jezus was getrouwd, daarna stak ze haar eigen ogen uit en zond hem haar ogen toe op een schaal. Met de boodschap haar verder met rust te laten. Op wonderbaarlijke behield ze haar zicht vermogen. In andere versies van de legende worden haar ogen uitgestoken bij haar marteldood.
Sint-Lucia is zo de beschermheilige van blinden en opticiens. Daarnaast is ze de beschermheilige van elektriciens, prostituees en zieke kinderen. Ze wordt door katholieken aangeroepen voor genezing van slechtziendheid, halspijnen, blindheid en versterkte bloedingsneigingen.
Sint-Lucia vaak afgebeeld met een schaal waarop een paar ogen ligt, of met een zwaard door haar hals. Francisco de Zurbarán (1598-1664) beeldde haar in Chartres af met een schaal ogen en een palmtak.
Als laatste
Er zijn 2 eilanden vernoemd naar Sint Lucia. 1 bij de Caribische eilanden en 1 in het zuiden van Afrika. Deze laatste is gelegen aan de warme Indische Oceaan en het unieke St Lucia estuarium in de provincie KwaZulu Natal. Het dorp is een soort van resort gelegen bij het iSimangaliso Wetland Park en dit bijzondere reservaat waar veel nijlpaarden en krokodillen leven….oepsie